Formatief toetsen; de visie van Dylan Wiliam

Geplaatst op 17 september 2018

De eerste week van september stond in het teken van het bezoek van Dylan Wiliam, dé internationale expert op het gebied van formatief toetsen. Dylan gaf 3 dagen lang in De Flint in Amersfoort workshops over formatief toetsen en de samenhang tussen curriculum en toetsontwerp.

Formatief toetsen is een onderwerp wat steeds meer gaat spelen in het onderwijs. Bij Timpaan Onderwijs zien wij deze trend doorzetten. Het was dan ook een unieke kans om deze dagen aanwezig te kunnen zijn!

Dylan Wiliam besprak 2 onderwerpen: het formatief toetsen en het vormgeven van het assessment en curriculum.

Formatief toetsen

De wereld verandert. Dat betekent dat we ook andere vaardigheden vragen van kinderen. In ons onderwijs verlaten gemiddeld 18% van de leerlingen de school zonder het basisniveau behaald te hebben van taal, rekenen en scheikunde. De PISA resultaten laten, voor deze vakken, vanaf 2012 een sterk duidelijk dalende trend zien.

Dylan is heel duidelijk wat niet werkt: slimmere mensen laten onderwijzen, goede onderwijzers meer betalen, hersengymnastiek, leerstijlen en kopiëren van andere landen. Items die waarschijnlijk wel bijdragen zijn: Lesson study, gedifferentieerde instructie, educatieve neurowetenschappen (evidenced based) en growth mindset.

Wat enigszins bijdraagt zijn Charter schools, het ontslaan van slechte leraren en klassen verkleinen. Wat is dan de relatie met formatief toetsen?
Er zijn afgelopen decennia heel wat relevante studies gedaan rond dit onderwerp. In feite draait het met formatief toetsen om met behulp van bewijs van prestaties (toetsen) aan te sluiten bij de behoeften van de leerlingen. Waar het met een eindtoets draait om cijfers, het resultaat, draait het bij een formatieve toets om het inzicht krijgen in het leerproces. Dylan onderscheidt daarbij de volgende leerfasen:

Waar gaat de lerende heen (doel), waar is de lerende nu en krijg je de lerende bij het gestelde doel. En dat vanuit het perspectief als leraar, de leerling en de groep.

Daarbij is het van belang dat een leraar weet waar de leerling staat in het leerproces, het einddoel goed weet, een route plant, de leerroute start, regelmatig checkt welke progressie er is en eventuele wijzigingen doorvoert om het doel te halen.

Dit alles heeft invloed hoe een leraar in de klas staat en hoe haar/zijn didactisch handelen is. Dit is volgens Dylan Wiliam onder te verdelen in:

1. De type vragen (ontlokkende vragen)
2. Feedback geven waardoor lerenden zich ontwikkelen
3. Leerlingen laten ontwikkelen als leerbronnen voor anderen
4. Leerlingen eigenaar laten worden van het eigen leerproces

Heel belangrijk om bovenstaande te laten slagen, is het opzetten van een ‘teacher learning community’ en dit voor een termijn van 2 jaar. In die periode moeten collega’s de ruimte krijgen om zichzelf te ontwikkelen door met elkaar op een gestructureerde manier te reflecteren, observeren, coachen en van fouten te leren.

Assessment en curriculum

De tweede dag stond in het teken van theorie over het leerplan (curriculum) en hoe je het beste een leerplan kunt vormgeven. Een belangrijk onderscheid in leerplannen is het volgende:

• The intended curriculum: dit leerplan bestaat uit onderdelen die vanuit de overheid verplicht zijn;
• The implemented curriculum: het leerplan in de praktijk (leerboeken, lesroosters etc.);
• The achieved curriculum: wat leerlingen leren van leerkrachten in de school.

Het laatstgenoemde is waar veel op ingehaakt werd, want de leerkracht is erg belangrijk. Dylan Wiliam is ook van mening dat leerkrachten degenen moeten zijn die het leerplan ontwikkelen. Leerkrachten bepalen wat de leerlingen bij bepaalde vakken nodig hebben. Er is namelijk een zogeheten ‘hidden curriculum’: wat leerlingen leren vanuit ervaringen en niet vanuit leerboeken. Je leert de leerlingen bepaalde zaken in perspectief te zien i.p.v. te generaliseren. Leerkrachten zijn de professionals die de leerlingen sturen. Het probleem is soms dat ze niet altijd weten waarom ze iets doen. Ze sturen de leerlingen zonder achterliggend doel.
Het geleerde kun je door middel van assessments toetsen. Al het geleerde komt samen in een onderzoekende opdracht; sla deze opdrachten niet over, maar voer ze uit!

Een assessment is namelijk de brug tussen lesgeven en leren:
toetsen in de vorm van een assessment met daarbij het doel van de toets voor ogen houden en vervolgens daarnaar handelen is formatief toetsen. Waar gaan we nog aan werken en wat gaat goed? Je stemt je leerplan erop af. Uiteraard vallen tussentijdse toetsen/evaluaties in welke vorm dan ook onder formatief toetsen. Summatief toetsen is als je een toets afneemt ter afsluiting van een onderdeel. Beheerst de leerling dit onderdeel? Het eindcijfer is het doel en weegt mee in beslissingen.
Een mooie boodschap van deze dag is dat het doel van leren is dat het lange termijn geheugen gevuld wordt met inhoud. Ons lange termijn geheugen is altijd van invloed op wat we kunnen met ons korte termijn geheugen (werkgeheugen). Het lange termijn geheugen zorgt er namelijk voor dat we de oplossing kunnen zien.
Het korte termijn geheugen heeft een limiet. Als we iets leren wat alleen maar in ons korte termijn geheugen wordt gestopt – er is een toets op komst – zijn we het geleerde na een week of 6 weer vergeten. Wanneer je korte termijn geheugen ‘te druk’ is met het oplossen van het probleem, word je niet beter in problemen oplossen. Om ergens beter in te worden kun je het beste ook iets anders doen, i.p.v. alleen maar oefenen waarin je beter wilt worden. Succes zorgt voor motivatie!

Download hier de werkvorm Vingers opsteken werkt niet

Over Dylan Wiliam
Dylan Wiliam was vroeger leraar, onderzoeker, en tegenwoordig een van de meest gevraagde onderwijsexperts. Wie heeft hem niet gezien in de fantastische documentaire The Classroom Experiment? Hij schreef ook diverse boeken, waarvan er een verscheen in het Nederlands: Cijfers geven werkt niet.